Սիրիայի պատերազմի հիմքում Միջերկրական ծովի էներգակիրներն են

Արևմտյան հանրությանը Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմը ներկայացվեց բացառապես իբրև ժողովրդական ապստամբություն` Ասադի վարչակազմի տապալման և կառավարման առավել ժողովրդավարական ձևի անցման համար։ Մենք գիտենք, որ դա ճշմարտության նվազագույն մասն է, գիտենք այդ տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական շահերի մասին և ինչու արևմտյան որոշ պետություններ ու Պարսից ծոցի նավթային միապետություններ սադրում էին այդ ապստամբությունը, որի պատճառով Դամասկոսից մի քանի տասնյակ կիլոմետրի վրա սկսեց ծածանվել ԻՊ-ի դրոշը։ 2010-2011-ին Սիրիայի մերժումը իր տարածքը տրամադրել Կատար-Թուրքիա գազատարի համար առավել քան բավարար է` բացատրելու Բաշար Ասադի տապալման փորձերը: Սակայն գազատարը և գլոբալ տերությունների ռազմավարական շահերը Սիրիայի տարածքում պատերազմ սադրելու միակ պատճառը չեն` Միջերկրական ծովի արևելյան հատվածում նոր պայքար է սկսվել բնական գազի համար։ Լևանտական ծովի ավազանը` այն տարածքը, որ Սիրիայից ձգվում է Իսրայելի հարավ և ներառում է ծովի մի մասը, կարող է դառնալ գազի հանույթի նոր սահման: Այդ ամբողջ տարածքում տարբեր հանքավայրեր կան, որ առայժմ միացված չեն գազատարների և չեն շահագործվում։ Բացի իսրայելական ծովի «Լևիաթան» և «Տամար» հանքավայրերից, որտեղ սկսվում է շահագործումը և Եվրոպային կմիանան ապագա East Med գազատարով, ծովում կան այլ հանքավայրեր Կիպրոսի, Լիբանանի ու Սիրիայի միջև։ Կիպրոսում արդեն համարյա մեկ տարի աշխատում է իտալական Eni գազային ընկերությունը, որ 2015-ին Կիպրոսի էներգետիկայի նախարարի հետ պայմանագիր է ստորագրել, որով թույլատրվում է ածխաջրածինների որոնումը կղզուն պատկանող արևելյան ծովային տարածքների երեք հատվածներում։ Ֆրանսիական Total ընկերությունը 2 տարով երկարացրել է տարածքի իր ուսումնասիրության թույլտվությունը, իսկ ExxonMobil-ի ու Կատարի համատեղ ձեռնարկությունը իր հետախուզական աշխատանքները նախատեսում է ավարտել 2018-ին:

Այս ամենը ակտիվ հետաքրքրություն է ստեղծում աշխարհագրական այս տարածքի նկատմամբ։ Լիբանանում անցած շաբաթ առաջին մրցույթները կայացան մերձափնյա գոտու 5 հատվածների յուրացման համար, որոնցից երկուսը ստացավ Total, Eni ու ռուսական Новатек ընկերություններից ձևավորված միավորումը։ Մրցույթը անցկացվեց 3 տարի ուշացումով տարածաշրջանում քաղաքական անկայունության ու Իսրայելի ճնշման պատճառով, որ վիճարկում է 860 քառակուսի կիլոմետր տարածք, որտեղ ընկերությունները յուրացման հնարավորություն են ստացել։ Պարզ է, որ Սիրիայի իրավիճակի նորմալացումը բացում է դռները նավթային ընկերությունների առաջ, որ համաձայնագրեր են կնքում Լևանտական ծովի էներգետիկ ռեսուրսների շահագործման ու առևտրայնացման վերաբերյալ, որի հյուսիսային մասը, այսինքն` Լիբանանի ու հարավային Սիրիայի հատվածը երբեք մանրամասն չի ուսումնասիրվել։ Համաձայնագրերում տարբեր կողմեր կան` Eni-ից բացի, որ, ամենայն հավանականությամբ, ստանում է Միջերկրական ծովի արևելյան մասի ամենամեծ հատվածը ուսումնասիրության համար, բաժանմանը մասնակցում են Total-ը, Новатек-ը և Exxon-ը, իսկ մրցավազքին մասնակցող պետությունները փորձում են հնարավորինս շահավետ կապիտալացնել գազի համար նոր պայքարը։

East Med գազատարը կհայտնվի Իտալիայի, Իսրայելի, Կիպրոսի ու Հունաստանի համաձայնության արդյունքում և կմիացնի իսրայելական ծովի հանքավայրերը Եվրոպայի հետ Հունաստանի ու Իտալիայի տարածքով (այսինքն` TAP գազատարով)։ Ծրագիրը նախատեսում է 2025-ին 6-7 միլիարդ դոլար մասնավոր ներդրումներ աշխարհի ամենաերկար ստորջրյա գազատարի շինարարության մեջ (2200 կիլոմետր): Առևտրայնացման ծրագրերում, ամենայն հավանականությամբ, կներգրավվի և Լիբանանը, Eni-ի գլխավոր տնօրեն Դեսկալցիի նախագծի շրջանակներում` «Ընդհանուր հայտարարի բերել Իսրայելի, Կիպրոսի և Եգիպտոսի ապագա ռեսուրսները և տրանսպորտային ու արտահանման ինֆրակառույցները, այդպես տարածքը կարող է դառնալ տարածաշրջանային գազային հանգույց և կարևոր ներդրում ունենալ եվրոպական էներգետիկ անվտանգության մեջ»: Ծրագիրը նախատեսում է գազի մատակարարում 3 երկրների ընդհանուր տարածքից, որոնց շուտով կարող է հավելվել ևս մեկը` Դամիետուում (Եգիպտոս), որտեղ Eni-ն վերահսկում է իսպանական Union Fenosa ընկերության հեղուկ գազի արտադրության գործարանները։ Այս նախագիծը շատ է հետաքրքրում Թել Ավիվին` Իսրայելը ցանկանում է մատակարարել իր գազը «Լևիաթան» ու «Տամար» հանքավայրերից ստորջրյա գազատարերով մինչև եգիպտական նավահանգիստ և ստանալ երկրորդ և շատ կարևոր առևտրական ալիք Եվրոպայի հետ, որ թույլ կտա վնասազերծել Թուրքիայի «անսպասելի զայրույթի բռնկումները», որ այս պահին Իսրայելի ափերի մոտ արդյունահանված ամբողջ գազի մատակարարումով է զբաղված։
Առանձին խոսակցության թեմա է իրավիճակը Եգիպտոսում, որ շնորհիվ վերջերս Eni ընկերության գտած «վիթխարի» հանքավայրի` Նեղոսի արևելյան դելտայում, այսինքն` ծովի այն մասում, որ հայտնվել է գետը լցվող ջրամբարտակների գոտում (խոսքը Զոհրի մասին է, որ կարող է արդյունահանել 850 միլիարդ խորանարդ մետր գազ), գազ ներմուծող երկրից անակնկալ դարձավ գազ արտահանող: Կահիրեն իրոք մտադիր էր 15 տարի Թել Ավիվից ներմուծել 68 միլիարդ խորանարդ մետր գազ, բայց Զոհրի հայտնագործումն ու շահագործումը արմատապես փոխեցին իրավիճակը: Գազի համար նոր պայքարին մասնակցող բոլոր երկրների էներգետիկ հանգույցի ստեղծումը գուցե բավարարի բոլորին։ Սիրիան ու նրա գազի ծովային պաշարները մինչև հիմա մնում են մեծ անհայտ` հիմա, երբ Ասադը շատ թե քիչ կայունությամբ շարունակում է կառավարել Դամասկոսում` շնորհիվ Մոսկվայի աջակցության (ակնհայտորեն` ոչ անվճար), գուցե նախատեսվում են իրադարձությունների զարգացման երկու տարբեր սցենարներ:

Առաջին սցենարի շրջանակներում Սիրիան կարող է մտնել East Med գազատարի շահագործման և էներգետիկ հանգույցի համամաձայնագրի մեջ, բայց դա կպահանջի Ռուսաստանից նշանակալից «դիվանագիտական ջանքեր», որ Իսրայելը համաձայնի թշնամական երկրի մասնակցությանը։ Երկրորդ սցենարի շրջանակներում, գուցե շատ ավելի հավանական, նախատեսվում է Լևանտի սիրիական մասում ածխաջրածնային ռեսուրսների Մոսկվայի ու Անկարայի կառավարում` եվրոպական ընկերությունների հետ երկկողմ համաձայնագրերի համապատասխան։ Օրինակ` Eni-ի, որ Ռուսաստանի հին ու արտոնյալ գործընկերն է, և Total-ի: Հետո նախատեսվում է միացումը Տրանսանատոլիական գազատարին, որ Կատարի Պանարաբական գազատարի հետ դարձավ Սիրիայում բռնկված քաղաքացիական պատերազմի պատճառներից մեկը։
Պաոլո ՄԱՈՒՐԻ, Gli Occhi Della Guerra, Իտալիա

Հ.Գ. Ահա այսպես` հիմա վերցրեք քարտեզը ու ուսումնասիրեք Միջերկրական ծովը, որտեղ գտնված գազի պաշարները խառնեցին ամբողջ աշխարհը` արաբական գարնան ու քաղաքացիական պատերազմների միջով գազի նոր երթուղիներից հնարավորինս մեծ շահ ունենալու համար: Ահա ինչու` ԱՄՆ-ը մտավ Մերձավոր Արևելք` խառնելու ու իր թերթաքարային գազի ճանապարհը բացելու: Ահա ինչու` Ռուսաստանը մտավ Սիրիա` ապահովելու Ասադի իշխանությունը և ելքը դեպի Միջերկրականի գազային հանքավայրեր: Ահա ինչու Իրաքյան Քրդստանը այդքան պետք էր Իսրայելին` Քիրկուկի նահանգով։ «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորումը և մյուս ահաբեկչական խմբերը գործիքներ են` այս կամ այն երկրի ճանապարհը դեպի գազ փակելու ու մյուսների առաջ բացելու համար: Իսկ հետո խառնվեցին և մյուս շահերը, ու` գնաց: Գուցե գազը դառնա նաև խաղաղության պատճա՞ռ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ